Асыл ЖИЕНБАЙ: Актер боламын деп армандамадыңыз. Бәрібір іштегі бұлқыныс ешқайда жібермейді ғой. Сізді актер еткен не нәрсе, әлде себепкер кім?
– Мені актер еткен әуелі ұстаздарым, кейін қызмет істеген ортам мен ұжымым. Ауылда, басқа ұлттың арасында өстім. Өнерге бар деп бағыт-бағдар беретін, жөн сілтейтін ағаларым да болмады, болса да бәрінің ой-арманы зоотехник, инженер болу еді. Оқу бітіргенімде алдымда үш жол тұрды: ғылым жолы; комсомолдың жұмысы; театр. Осылардың ішінде театрдан ұсыныс бірінші келіп түсті. Бірде философия пәнінен емтихан тапсырып жатыр едік, Әуезов театрының белді актрисасы Шолпан Жандарбекова мені емтиханнан сұрап алып театрдың көркемдік кеңесінің мәжілісіне алып барды. Әлі есімде 1971 жылы 20 қаңтарда бағым жанып, театрға бет бұрдым. Бұл кез – Әуезов театрының алтын ғасыры болатын. Кілең мықты актерлер жиналған орта. Солардың ортасына түсіп, ақыл-кеңесімен, нұсқауымен жүріп біршама рөл ойнадым.
Менің бірінші ұстазым – менің ғана емес, кейінгі толқынның ұстазы марқұм Асқар Тоқпанов. Асанәлі Әшімов ағамыздың «Тоқпановтың тоқпағынан өтпеген актер болмайды» деген сөзі бар. Қаншама буын актері сол кісінің тәрбиесінен өтті. Өте қатал болатын, кешігу не болмаса сабаққа дайындықсыз келу деген болмайтын. Қызмет бабымен Жамбыл театрына ауысқан кезінде Асқар Тоқпановтың орнына Кеңес Одағының халық әртісі Шолпан Жандарбекова келді. Қазақ аруының бәрін сахнаға шығарған актрисалардың бірі. Ол кісінің мінезі жұмсақтау, мейірімді еді. Ешқашан Әуезов театрында жұмыс істеймін деп ойламадым. Өзімше, туған жерім Қарағандыға барамын ғой деп бет түзеп қойғанмын.
Олар бізді болмысымен тәрбиеледі
Дильназ РАФАИЛОВА: Ыдырыс Ноғайбаев, Нұрмұхан Жантөрин, Серке Қожамқұлов бәрінің көзін көрдіңіз. Өздері де сол кезде театрда ойнап жүрді. Басқа кім-дердің тәрбиесін көрдіңіз, үлгі тұттыңыз?
– Сіз айтып отырған ұлы актерлер бізді тек ақыл-кеңесімен емес, жүріс-тұрысымен, толық болмысымен тәрбиеледі. Мен бір ғана мысал келтірейін. Нөсерлі күннің бірінде аялдамаға түсіп келе жатсам алдымда атақты Серке Қожамқұлов кетіп бара жатыр екен. Қолында үлкен қолшатыры бар. Ол кезде асфальт деген жоқ, жердің бетіндегі қара топырақ лайға айналып болған. Артынан қуып жетіп, «Сераға, ассалаумағалейкум» дедім. Жүрісіне назар салып барамын, балшықты баспайды. Бетіне шыққан қиыршық тастарды тауып алып, әуелі соны басады, кейін келесі тасқа барады. Аяғында кішкентай да қылтық кір жоқ. Соған қарамастан театрға жете бергенде шұңқырға жиылған шалшық суға бәтеңкесінің өкшесін тазалап қояды. Сонда былай дейді: «Қазір мен театрға кіремін ғой» деп. «Театр» деген сөзді ерекше бөліп интонациямен айтты. Осындай өміршең мысалдарымен тәрбиеледі.
Ыдырыс Ноғайбаевты айтып отырсыңдар ғой, ол кісімен көп спектакльде әріптес болдық. Кей жағдайда менің мінезімді сол кісіге ұқсататын: томаға тұйық, өсек-аяңға жоламайтын адам болатын, уақытын босқа өткізбейтін. Қайтыс боларынан екі жыл бұрын Орынбор қаласына гастрольдік сапармен бардық. Бізді бір қонақүйге орналастырды. Спектакльдің дайындығынан бірге шығып, бөлмеге дейін жаяу келеміз, таңға дейін шүйіркелесіп отырамыз, сол кезде ағамыздың шешендігін байқадым. Мұндай мейірбан адамды сирек кездестірдім. Жаны өте нәзік, жұмсақ еді.
Нұрмұхан Жантөринмен сахналас болғаным жоқ. Ол кісі мен келгенде театрда жұмыс істемеді. Бірақ Елубай Өмірзақов, Қапан Бадыровтың көзін көрдім, қызметтес болдым. Өкінішке қарай, Қаллеки ағамызды көре алмадым. Сіздерге мынаны айтайын, Әнуар Молдабековты танитын боларсыздар. 47 жасында келместің кемесіне мініп кетті. 1985 жылы Әзірбайжан Мәмбетов Мәскеуге барып А.Чеховтың «Сүйікті менің ағатайым» атты спектаклін қойған кезде бүкіл тіс қаққан әккі сыншының барлығы түрегеліп қол соқты. Бірде-бір кемшілік айтылмады. Сонда бәрі бір ауыздан Әнуар Молдабековты атап өтті. Есімде қалғаны орыс сыншылары «Қазақтарға алғыс айтамыз, Чеховымызды өзімізге қайтарды» деп баға берді. Шын мәнінде, Чехов жалғыз орыстың еншісінде емес қой, бүкіл әлемге ортақ драматург. Кейін сол спектакльде Ваня ағайды мен ойнадым. Орынборда жүрген кезімізде Ыдырыс аға екеуіміз сыртқа шықтық. 70 жас шамасындағы ұқыпты киінген ерлі-зайыпты бізді күтіп тұр екен. Біз қақпадан шыққан кезде театрдың артынан Ыдырыс ағаны танып, бізге келіп амандасып, спектакль туралы пікірін айтты. «Біз «Дядя Ваняны» орыс театрларының қойылымында 12 рет көрдік, бүгін 13-рет келіп отырмыз. Қазақтар Чеховтың философиясын дәл құрастырыпты» дейді. Сонда Ыдырыс аға «Мұны жасаған Мәмбетов қой» дегенде, олар да Мәмбетовты сырттай жақсы танитынын айтқаны есімде. Ваня ағайды менің ойнағанымды естіп таңданып жатты. Бірақ бұл бейнеде Әнуар Молдабековты ғана көрдім, оны екінші рет қайталауға жүрегім дауаламады. Оны қайта көру мен үшін өте ауыр болды. Өйткені жан-жүрегің, жүйкең сол образда қалады, оны тебіренбей көру мүмкін емес.
Неге екенін білмеймін, қазақ театрларында аударма пьесалар әлсіз қойылады. Қанша жақсы қойылса да, тағдыры ұзаққа бармайды. «Сүйікті менің ағатайымның» да тағдыры солай болды. Кейін Әзекең Қаллеки театрына ауысқан кезде екі күн қатарынан мені шақыртып сол спектакльді тағы да қойды. Бірінші күні. Кіші зал. Өзі қартайыпты, сахнаға бір жігіттің сүйемелдеуімен шығып жатып, еңкілдеп жылап келе жатыр. Сонда бұрынғы қойған қойылымы еске түскен болуы керек. Міне, біз осындай жандар арқылы тәрбие алдық. Ең мықты актерлердің бүтін болмысы бізге өмірлік сабақ болды.
Жас кезімде көркемдік кеңеске жастардың арасынан мүше болдым. Сонда Әзекең пьеса туралы немесе спектакль туралы ойыңды сұрайды. Сөйтіп жүріп бізді ойымызды ашық айтуға, сөйлеуге үйретті.
Ақгүл ҚУАНЫШБАЙ: Алғашқы ойнаған рөліңіз есіңізде ме?
– Театрға қаңтарда келдім, наурыз айының басында бұйрыққа сәйкес бір спектакльден шағын рөл берді. Режиссері – марқұм Жақып Омаров. Дайындыққа уақытынан бұрын келіп едім, режиссер мені орысшалап шақырып алды. Қасына барсам, маған Қозының рөлін ойнайтынымды айтты. Сөйтіп абдырап жүріп, көркемдік жетекші Әзекеңді тапты. Содан менің жолымды ашқан, бір жағынан кедергі де болған Қозы-Көрпеш рөлі. Әзекең Баян рөлін ойнайтын актриса екеуімізге «Мен сендерді киттердің арасына тастадым, егер де жұтылмай осы рөлден аман-есен шықсаңдар, актер боласыңдар. Егер жұтылсаңдар, актер болмайсыңдар» деп ашығын айтты. Кит дегенді санай беріңіздер: Кеңес Одағының Халық әртісі Хадиша Бөкеева, Кеңес Одағының Халық әртісі Шолпан Жандарбекова, Кеңес Одағының Халық әртісі Фарида Шәріпова, Қазақстанның Халық әртісі Бикен Римова, Кеңес Одағының Халық әртісі Ыдырыс Ноғайбаев, Кеңес Одағының Халық әртісі Асанәлі Әшімов, Қазақстанның Халық әртісі Әнуар Молдабеков, Қазақстанның Халық әртісі Сәбит Оразбаев. Кейде әзілдеп айтамын «Осы күнге аман-есен жетсек, демек жұтылмағанымыз ғой» деп.
Мен үшін қиын кейіпкер – «Еділ патша»
Ақбота МҰХТАР: Осы уақытқа дейін ойнаған рөлдеріңіздің ішіндегі табиғатыңызға ең жақын және образға кіруге ең қиын кейіпкерді айтып беріңізші.
– Табиғатыма жақын кейіпкер – Талғат Теменов қойған «Тыраулап ұшқан тырналардағы» Лукьяновтың рөлі. Былай қарап тұрсаңыз, үлкен де рөл емес. Бірақ сол кейіпкерді ерекше жақсы көріп ойнаймын. Оның болмысы маған жақын болды. Бұл негізі орыстың пьесасы, бірақ Талғат Теменов бас кейіпкерін соғыс кезіндегі қазақ етіп алды. Сол жігітті трибуналдан құтқару үшін полковник Лукьянов өзінің басын қатерге тігіп, өзі сотталатынын біле тұра, тіпті атылатынын біле тұра Пернебектің қашуына көмектеседі. Әскерден қайтқан эшелонға салып жібереді. Сонда штабтың бастығы «Сені қандай қатер күтіп тұрғанын білесің бе?» деп сауал қойғанда, «Білемін, бірақ қолыңнан келсе, адамға жақсылық жасау – парыз. Махаббат үшін адамды жазалауға да, жазғыруға да болмайды» деп айтады. Осындай адами қасиеті болмысыма жақын.
Театрда жазылмаған қағида бар: саған қандай рөл тапсырса да, ойнап шығуға міндеттісің. Ал мен үшін қиын кейіпкер – Еділ патшаның рөлі. Өйткені соның алдында ғана марқұм Болат Атабаев қойған Иран-Ғайыптың «Шыңғысхан» спектаклін ойнадым. Екі оқиға желісі де бір-біріне ұқсас. Театр директоры Тұңғышбайға барып: «Еділді мен ойнамай-ақ қояйын. Ертең көрермен тағы бір Шыңғысханды көргендей болмай ма? Бұл маған сын» дедім. Режиссер – марқұм Юрий Ханинга. Сонда директор келіспей, режиссер мені қалап отырғанын айтты. Бір күні дайындықта режиссерді көріп: «қалай ойнасам да көніңіз, ойыңыздан шықпай жатса, өкпелемеңіз» деп шарт қойдым. Спектакльдің премьерасынан бұрын көркемдік кеңеске тапсырады. Сол кезде айтқанымдай-ақ бір жазушы менің қаупімнің үстінен түсті. «Бізге екінші Шыңғысханның керегі жоқ» деп айтты. Жас болдым, бір кісілік мінезіммен орнымнан тұрдым да «Қалай ойнасам, солай қабылдайсыңдар» дедім. Бірақ іштей менікі дұрыс емес екенін біліп тұрмын. Марқұм Фарида апай жұбайыма келіп: «Ештеңені уайымдамасын, бәрі жақсы, тек Еділ патшаны жастау қылып алсын» депті. Ал мен Еділ патшаны жасартып ойнадым. Киімін өзгерту туралы шешім қабылдадым, Еділ патшаны зерттеп жүрген тарихшыны театрымызға арнайы шақырттық.
Гаухар ШАВДИРОВА:Театрдан ләззат алатын актер көп. Бірақ таяқтын екі ұшы бар ғой. Сіз үшін осы өнердің ащы тұсы қандай?
– Театр актерлерінің көбі былай дейді: «Репитиция кезінде 2-3 ай қиналасың, басыңды тауға да,тасқа да соғасың. Әдебиетті қопарасың. Бірақ соның бәрі премьераға шығып, көрерменнің қошеметіне бөленгенде бір-ақ сәтте ұмытылып кетеді». Жас кезімізде біз де солай ойладық. Тезірек премьераға шығып, шымылдықтың қайта ашылғанын күттік. Жұрттың қол шапалақтап, гүл ұсынған кездерін армандадық. Оның бәрі актерлік кәсіптің ең жоғары деңгейі. Қазіргі жастардың басым бөлігі соған қызығып келеді. Ал маған процесс ұнайды. Спектакльге қанша уақыт кеткені маңызды емес, күнде бір жаңа дүниені тауып дәлелдеуге тырысасың. Байқасаңдар, кейде актерлер көшеде өздерімен өздері сөйлесіп келе жатады. Қолын сермеп те қояды. Өзім де үйде солардың бірімін. Бәлкім кейбіреулерге бұлар ұнамай, жаңа айтқан премьераларға шыққан ұнайтын шығар.
«Қыз Жібек» фильмі шыққан кезде үшеуі керемет танымал болды: Асанәлі Әшімов, Әнуар Молдабеков және Құман Тастанбеков. Ескі ТЮЗ-дің алдында жастар көп жиналатын. Сонда жаңағы актерлер келе жатқан кезде жүгіріп келіп қолтаңба сұрайтындар көп еді. Ондай кезде Әнуар Молдабеков алды-артына қарамай қашатын. Кейде студенттеріме де осыны айтамын, «Әнуар Молдабеков өзінің ұлылығынан ұялатын болуы керек» деп. Өйткені өте өзгеше актер болатын. Өкініштісі, көптеген жастар театрға танымал болу үшін келеді. Олай болса келмеген дұрыс. Өйткені ертеңгі күні театрдағы тағдыры қалай боларын, қандай режиссерге түсетінін, қандай рөлді сомдайтынын ешкім білмейді.
Айғаным САҒЫНБЕК: Өмірде бір образда жүресіз, театрға келіп әртүрлі кейіпкерге ену қаншалықты қиын?
– Мені қинаған санаулы ғана рөл бар. Спектакльге кем дегенде 2 ай дайындаламыз, кейде одан көп болуы мүмкін. Әуелі үстел басында жұмыс істегеннен кейін сахнаға шығамыз. Сол кезде кейіпкердің образы қалыпқа келе бастайды. Біз театрға енді келгенде қазақ тілін жақсы білетін ұстаздарымыз көп болды. Әрбір сөзіңе, әріпке ескерту жасайтын. Спектакльде кей кейіпкерді ойнайтын актерлер белгілі себеппен сахнаға шыға алмаған жағдайда шұғыл түрде орнына кіріп кететін кездер болады. «Еңлік-Кебек» спектаклінде Кебектің рөлін Асанәлі ағамыз ойнады, менің жаңадан келген кезім. Жәуетай рөлін ойнайтын актер әскерге кетіп қалды. Бұл кейіпкердің спектакль соңында шығып айтатын бір ауыз сөзі бар. Мен сол рөлге бір апта бойы дайындалдым. Труппа жетекшісі кабинетіне шақырып алып, қамшыны тастаудың өзін 1 апта үйретті.
Соңғы кезде театрда таңғалдыру басым
Ерсұлтан АЛПЫСБАЕВ: Сіз бір мектептің түлегі болсаңыз, сіздің де тәрбиелеген бір мектебіңіз бар. Келешекте өзіңіз сенетін «болашақтың Тілектес Мейрамовы» ретінде кімді атар едіңіз?
– Мен ұстаздық жолымды 1973 жылы М.Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театрында бастадым. 1983 жылдан бастап Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясында сабақ бере бастадым. Көптеген шәкірт алдымыздан өтті. Оның ішінде Бекжан Тұрысты ерекше атаймын. Оны әрдайым ұстазы Шолпан Жандарбековамен тіркестіріп айтамын. Мені айтпаса да ренжімеймін. Бекжан – өте алғыр жігіт. Алғырлығынан бөлек, ол халықтан шыққан кейіпкерді ойнаудан алдына жан салмайды. Бір рөлді сомдау үшін түрлі мінез-құлықты бойына сіңіреді. Әртүрлі кейіпкерге құбыла алады. Бір кездері Бейбітшілік және келісім сарайында «Бейбарыс сұлтан» спектаклі болды. Сонда сахнаның сол жақ арғы бетінен біреу домалап келе жатты. Сонда «Құдай білсе, мынау Бекжан» дедім. Кейін сөйлей кеткенде, расымен Бекжан екенін білдік. Түрлі образға құбылуды одан артық ешкім жасай алмайды. Ондай актерлер сирек, тіпті жоқ. Сондай-ақ бұл қатарды Бауыржан Ибрагимов, Данагүл Темірсұлтанова, Ғани Құлжанов, Кеңес Нұрланов сынды шебер актерлер толықтырады.
Салтанат ЖАНДАРБЕКОВА: Жаңа бір сөзіңізде сахна жайлы айттыңыз. Сахна шындықты айту құралы ма? Әлде, сұлулықты насихаттау жолы ма?
– Бұл сұраққа бір сөзбен жауап беру қиын. Марқұм Болат Атабаев «Театр музей емес» деп жиі айтатын. Театр халықпен, заманмен бірге дамуы керек. Өйткені әр буынның өз көзқарасы, өз талап-тілегі бар. Кеше «Еңлік-Кебек» пьесасының 1923 жылы жазылған нұсқасын тауып алдым. Ол шәй ішіп, ет жеп отырып сөйлесетін пьеса. Мұхтар Әуезов солай жазған. Кейбір театрлар спектакльді 1942 жылы жазылған нұсқасымен қояды. Олар оқиғаның бас кейіпкерлерін жаңа заманға жақындатып қояды. Қазір 1950 жылғы нұсқамен «Еңлік-Кебекті» сахналасақ, оны ешкім көрмейді. Мысалы, Мәмбетовтың басты еңбегі қазақ театрын тұрмыстық деңгейден көтеріп, әрекетке алып келді. Актер деген сөз грек тілінен аударғанда «әрекетші» деген мағынаны білдіреді. Техниканың дамыған заманында, тіпті 1970 жылғы спектакльдер іске жарамай қалды. Осыдан екі жыл бұрын жас кезімде ойнаған «Қозы Көрпешті» көріп, қарадай ұялдым. Бірақ сол заманда спектакльдер солай қойылатын. Ал қазір мүлдем басқа. Ендеше сахна үгіт-насихат жүргізіп, сұлулықты дәріптейтін орын емес. Менің ойымша, театрдың негізгі міндеті – көрерменге әсер ету. Театрдан шыққан адам тазаруы керек. Ал ол күліп тазара ма, әлде жылап тазара ма оны әркім өзі біледі. Соңғы кезде театрда таңғалдыру басым. Көрерменді таңғалдыру үшін сахнада бассейн жасайды, жаңбыр, қар жаудырады, трактормен де шығады. Мұндай техникаларды сахнада жасау оп-оңай. 3D-ның көмегімен сахнаға ұшақ та қондыруға болады. Ал актердің ойыны сахнада екінші планға ауысып жатыр. Өз басым бұл құбылысты уақытша деп ойлаймын. Ал кейде: «Мен заманнан қалып қойған жоқпын ба?» деп ойлаймын. Мәмбетов «Театр газет емес» деп айтқан. Бәрібір театр газет, телеарна сияқты жаңалықтың соңынан ілесе алмайды. Олар тек ақпарат құралдары. Мысалы, Қытай төрағасының Қазақстанға келгенін театр көрерменге жеткізу үшін үш ай дайындауы қажет. Ал үш айда ол жаңалықтың қызығы кетіп қалады. Сондықтан театрдың мақсаты басқа. Театрдан шыққан адам «Неге жыладым, неге күлдім?» деп ойлануы керек. Мысалы, Әзірбайжан Мәмбетовтың «Ана-Жер-Ана» спектаклі 1964 жылдан бастап қойылып, сахнада 37 жыл жүрді. Айына кемінде 2 рет қойылады. Ал халық өмірі үзілген емес. Ол кезде әлеуметтік желі деген жоқ, бірақ халық бірінен-бірі естіп театрға ағылды. Ауылдан қалаға келгендер де, орыс, кәріс, ұйғырлар да спектакльге асықты. Қойы- лымды көрген халық еңіреп отыратын. Мен «театрдан ағылған көз жас вокзалға жететіндей болды» деп айтатынмын. Осы қойылымнан кейін көрермендер тазарып шығатын. Ал қазіргі әзіл-сықақ театрларына барған жұрт неге күлгендерін өздері түсінбейді. Құлаққа кірген сөз екінші құлақтан шығып кетеді.
Баян МАХСЕТ: Аға, қазіргі әзіл-сықақ театрлары күлдіре отырып, жылатады. Соңында мораль айтып кететіндері де бар. Бірақ театр адамға эмоционалды интеллекті танытуы керек қой. Ал сіз халықтың сұранысы бар екен деп, арзан әзілді сахнаға шығаратындарға қалай қарайсыз?
– Қазір мені жылатасың. Жараның орнын тырнағандай болдың. Осы мәселені «Тамашаның» кезінен бастап айтып келеміз. Көзі қарақты адамдардың барлығы айтқан. Мен оның жанрына қарсы емеспін. Сахнада айтылған сөзіне, арзан күлкіге қарсымын. Біздің театрда да арзан комедиялар бар. Маған «көркемдік кеңестің мүшесі болыңыз» деп басшылық айтқан. Бірақ мен айтатын ойымды онсыз да айтамын, кеңеске мүше ретінде сайламаңдар дедім. Ал сол арзан күлкіге құрылған спектакльді репертуардан алып тастайын десек, көрермен сол қойылымға көп келеді. Бұл «Тамашада» да, «Шымкент шоуда» да, басқа әзіл-сықақ театрларында да бар құбылыс. Көріп отырып, өзің ұяласың. Қазақ болғаннан кейін ұяласың. Сен өз халқыңды сына, бірақ мазақ қылма. Мен қазақты мазақ қылғандарға қарсымын. Кеше әлеуметтік желіден бір видео көрдім. Қалың кемпірді жинап алып: «Қалаулымды көргендерің үшін сендерге айыппұл саламыз» деп мазақ қылып отыр. Керемет жазушы Тұрсынжан Шапайдың тілінде айтатын болсақ, қазір бір-бір арна күлдіретін профилактория ашып алды. Бірінші арнада жүретін «Көреміз» деген ток-шоудың жабылғанына қуандым. Қазақтың арасындағы небір қитұрқылықты экранға шығарып, талқылайды. Бірақ соны көрсету – қазаққа қаншалықты керек? Кейбір саяз адамдар жаман аты шықса да, теледидарға шыққанына мәз. Ал халыққа жексұрын болып отырғанын түсінбейді. 2011 жылдары марқұм Әшірбек Сығай Мемлекеттік хатшыға да осы мәселені көтеріп хат жазды. Қазір телеарналарға салиқалы, салмақты бағдарлама ұсынғым келеді. Бірақ Астанаға көшіп келген жылдары телеарнаға талпыныс жасап көрдім. Сонда менен әлі шықпаған хабардың «Рейтингі қалай болады?» деп сұрады. Қазір телеарналар тек рейтинг үшін жұмыс істеп жатыр. Тіпті, қазақша «Жайдарман» ойындарының өзі үш кезеңнен тұрады екен. Біріншісі 7-сыныпқа дейін, екіншісі 7-10-сыныптар арасы, үшіншісі студенттер. Сонда мектеп оқушылары сабағын қашан оқиды? Ал «Жайдарманның» әзілдерін тыңдасаң, құлағыңа түрпідей тиеді. Біз балаларды кішкентайынан арзан әзіл мен күлкіге осылай үйретіп жүрміз. Қазақтың астарлап, тұспалдап, емеурінмен сөйлейтін сөзі қазір қалып барады. Ал бұған арзан әзілді насихаттап жүргендер кінәлі.
Көздегенім ақша болған емес
Меруерт САБИТОВА: Кейбір актерлер бір образға кіріп алады да содан шыға алмай қалады. Қанша фильмге түссе де, сол бір образды сомдайды. Сол жайлы не ойлайсыз?
– Оны образ деп те айтуға болмайды. Образ деген мүлдем басқа нәрсе. Біз студент болған кезде киноға түсуге мүлдем рұқсат бермейтін. Құман Тастанбеков ағаларың Төлеген рөлін сомдау үшін орталық комитетке дейін хат жазған. Мен 2-курс оқып жүрген кезде, Мәскеуден танымал режиссер келді. Мені сабақтан сұрап алып, көшеде суретке түсірді. Мені Шыңғыс Айтматовтың шығармасы бойынша түсірілетін фильмдегі басты рөлге шақырды. Мен бірден «жоқ» деп жауап бердім. Себебі сол кездегі академияның талабы бойынша, киноға түскен студент оқудан шығатын еді. Мен қазіргі студенттерге «Барлығыңа бірдей театр жетпейді. Өз болашағың үшін кастингке қатыса бер. Мүмкін бір жерден шығарсың» деп айтып отырамын. Барлығының арманы – Қуанышбаев және Әуезов театры. Іштей қарсы болсам да, студенттеріме осылай ақыл айтамын. Бірақ «көпшілікке қосылып, өздеріңді жоғалтып алмаңдар, кейіпкердің ішкі жан-дүниесін алып шығыңдар» деп ескертемін. Киноға түсу үшін ең бірінші актердің түріне қарайды. Ал оның шеберлігі, жан-дүниесі – екінші орында. Бір образда қалып қойған әртістер – көпшілікке қосылып, өздерін жоғалтып алғандар. Мен екі сериалға түстім. Кейін мені мазаламаңдар деп кеттім. Актер өзінше образға бір дүние қосқысы келсе де, режиссер оны жібермейді. Камераға да бейімделу керек. Мен камераға қарап әлі күнге дейін суретке дұрыс түсе алмаймын. Себебі камера жасанды көрінеді. «Көп қорқытады, терең батырады» дейді. Актерлердің барлығы бірдей емес. Бірі пластика жағынан, енді бірі дауысымен дарынды. Ал біз жақсы актермен жұмыс істеп, оны биікке жеткізудің орнына, осалдау актерді шашынан тартып, алға сүйрейміз. Екі актердің арасында дизбаланс болмас үшін, жақсы актердің аяғынан тартып төмен түсіреміз. Сосын екеуі бірдей болады. Нәтижесінде, екі актер де көрінбейді. Сериалдарда сондай. Әр актерді бір қалыпқа келтіре бергеннен, біркелкі дүние шығады.
Жанель ЕРКІНБАЕВА: Аға, сізде атақ та, абырой да бар. Ал тұрмыстық деңгейіңіз қандай? Актерлер қалай өмір сүреді?
– Мен өмір бойы жалақымен өмір сүрген адаммын. Үлкен көлемде гонорар алатындай фильмге де түскенім жоқ. Көздегенім ақша болған емес. Екі жерде жұмыс істеп, соған өмір сүрдік. Тоқсаныншы жылдарғы тоқырау театрға да әсер етті. Сол кезде жалақымды алған бетте ең бірінші пәтер ақымды төлеп тастайтынмын. Қалғанын әйеліме беремін. Автобуста жан-жағымызға қарап, тегін жүрген кездер де болды. Қызымыз кішкентай болды. 3 литрлік банкамды алып, таң атпай сүтке кезекке тұратынмын. Меншігімде үй жоқ. Өкіметтің берген үйі.
Рахат ТОҚСАНБАЙ: Қазір тұрмыстағы қиындықтан көп жас отбасы ажырасып кетіп жатыр ғой. Сіздер көрген қиындықтарды қазіргі жастар көтере алмайтын сияқты?
– Иә, көтере алмайды. Өзімнің ба-сымнан өткен тәжірибемнен айтсам, жастарға «шыдам» керек. Онсыз болмайды. Студенттеріме де айтамын, ертең үйленіп үй боласыңдар. Әйелің бір үйдің үкілеген қызы, ал сен бір отбасының әлпештеген баласысың. Қазір қазақтар жиған-тергенін баласының алдына тосады ғой. Ал екеуі кейін отбасы құрғанда, мінездері екі түрлі болып шығады. Екі адамның өмірге деген көзқарасы да, тіпті ішетін шайы да екі түрлі ғой. Түсініспеушілік біздің де басымыздан өтті. Төрт жыл бірге оқыдық, үшінші курстан кейін үйлендік. Пәтер жалдап тұрдық. Сол кезде бізді құтқарған «шыдам». Көп болса бір күн бір-бірімізге үндемей жүрерміз. Ерте- ңінде бәрібір табысасың. Сөйтіп жүріп отасқанымызға да 54 жыл болыпты.
– Әңгімеңізге рақмет!
Дайындаған Көктем ҚАРҚЫН,
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ