– Медет мырза, медицинаны қалай таңдадыңыз? Дәрігер-хирург болу бала арманыңыз ба?
– Бала кезімізде анамыз кітап оқуға баулыды. Өзі де көп оқиды. Қазақтың көрнекі ақын жазушыларының шығармаларын қызыға оқыдық. Мұхтар Әуезовтің «Абай жолын» алғаш 3-сыныпта оқыдым. Мұқағали Мақатаевтың, Мұхтар Шахановтың, Махамбет Өтемісұлының өлеңдерін сүйіп жаттайтынбыз. Әртүрлі көркем әдебиетті көп оқығаннан кейін сөз қорымыз байып, ойлау қабілетіміз ұшқыр болып қалыптасты деп ойлаймын. Зерек болдық. Асан қайғы бабамыздың «Таза мінсіз асыл сөз ой түбінде жатады» дегеніндей, «адамның кейбір сәттерінде» ойымыз өлеңмен өріліп жататын кездер болады.
Медицина саласын таңдауымның өзі қызық. Үйде екі бала болғандықтан өте ерке, еркін болып өстік. Кішкентай кезімде ермексаздан, ағаштан өзіме керек ойыншықты жасап алатынмын. Әкемнің бәкісін (кездік) таласып жүріп аламын да, кез келген затты жонып, кертіп, кесіп, түрлі заттар жасайтынмын. Содан да болар анам, «осы сенің қолыңның ебі бар, хирург болшы» дейтін еді. 11 сыныпта ҰБТ тапсырарда төртінші пәнге биологияны таңдадым, ұстаздарым «неге биологияны таңдайсың, тілге жақынсың, халықаралық қатынастарға бар, журналист бол, филологияны оқы» деді. Өзімді басқа қырымнан танығым келді. Сөйтіп, дәрігер болдым.
– Алғаш операция жасаған кезіңіз есіңізде ме? Ал Қазақстанда алғаш рет ортаңғы құлаққа эндоскопиялық трансканалды операция жасаған дәрігер ретінде, классикалық әдіс пен жаңа тәсілдің айырмашылығы қандай?
– 2012 жылдары алғашқы ота – мұрынға септопластика жасадым. Алғаш жасағаннан кейін ол кезде ұзаққа созылған шығар, қазір мұндай операция 15 минут уақыт алады. Университет бітіріп, резидентураға түскен кезде скальпельді бір жылдан кейін ғана қолға береді. Бұл үлкен мектеп, хирургияда мықты маман шығару қиын. Үнемі ізденіс, оқу, үйрену ұзақ жолды талап етеді. Өзім мемлекеттік медицинада жүріп үлкен мектептен өттім, аға буынның озық тәжірибелерін үйрендім. «Болашақ» бағдарламасымен оқу деген кезінде бәрімізге арман еді. Өзім жоғары оқу орнында оқып жүргенде, «шет елге қызыл шақа балапан кезде барасың, ол жақта сені ешкім маман деп қабылдамайды, көзге ілмейді» деген ойда болдым. Сол себепті өз саламда біраз тәжірибе, білім жинақтадым. Содан кейін ғана тағылымдамаға бардым. Ол жақтағы профессор қолыңнан бірдеңе келетін болса ғана өзіне ассистент қылып алады, отаны түсіндіреді, үйретеді. Сондықтан «Болашақпен» оқуға баратын жастар елде өз саласында біраз тәжірибе жинақтап алса, сол тиімдірек болар еді.
Осындай ізденістің нәтижесінде медицинаға жаңа тәсіл әкелдім. Қазақстанда тұңғыш рет ортаңғы құлаққа жасалған эндоскопиялық трансканалды операция – дабыл жарғағында мүкістік болған кезде жасалатын ота. Бұл құлақтағы асқыну салдарынан тесіліп қалған есту жарғағын жамау үшін жасалады. Осы уақытқа дейін классикалық жолмен құлақтың артынан үлкен шандыр алып, кесіп, үлкен тілік жасап келді. Қазір шетелдік тәжірибеге сүйене отырып, құлақ дабыл жарғағындағы мүкістікті емдеу тәсілін толыққанды жаңашаладым. Яғни, шеміршектің үстіңгі тіндерін қосып, үлкен тілік жасамай, құлақтың сыртқы тесігі арқылы ғана кіріп, кішкентай құралдармен науқасқа да, хирургке де ыңғайлы, экономикалық тұрғыда да тиімді тәсіл енгіздім. Бұл операцияға үлкен, қымбат микроскоп алудың қажеті жоқ. Бейнекамераға ұқсайтын эндоскоп арқылы жасауға болады. Жаңа әдіс әлемдік тәжірибенің өзінде он жылдан бері ғана бар. ТМД елдерінде біз алғаш рет осы операцияны жасадық, кейін Ресей қосылды, Өзбекстанда енді қолға алынып жатыр.
– Елімізде есту қабілеті бұзылған 30 мыңнан астам адам бар. Оның 6 мыңнан астамы бала. Дәрігерлер соңғы жылдары инфекциялық құлақ дерті мен туабітті кереңдік асқынып тұрғанын айтып, дабыл қағуда. Сіздіңше дерттің дендеуіне не себеп?
– Елімізде нақты статистика жоқ. Кейбір адамдар естімеймін деп жүре береді. Кейбірі медицинаға, енді бірі халық еміне жүгінеді. Жанына батпаса, құлақ күтіміне салғырт қарайтындар көп. Әлемдік статистика 2045 жылға қарай 2,5 миллиард адам керең болады деп болжап отыр. Дерттің дендеуіне шулы орта, эндокринологиялық, кардиологиялық аурулардың асқынуы себеп десек болады. Көбіне 50-60-тан асқан адамдарда құлақтың естуі әлсірей бастайды. Жас күнінде болмаса да, 40-тан асқаннан кейін қалқанша бездерінің гормондарына скрининг жасау керек.
Құлақ естімеуінің негізгі екі себебі: ішкі құлақ не есту нервісінің бұзылуы және ортаңғы құлақ қызметінің бұзылуы. Ішкі құлақтағы бұзылыстар есту сезімталдығының төмендеуіне, ал ортаңғы құлақ проблемалары естудің жалпы күшінің төмендеуіне әкеледі. Қазір көбі құлаққап киеді әрі дауысын тым қатты тыңдайды. Ол біртіндеп есту қабілетін төмендетеді, есту нервісін зақымдайды.
Кішкентай балаларда көбіне мұрынның бітелуімен байланысты ауру асқынады. Яғни, тұмаудың асқынуынан инфекция мұрыннан кеңсірік арқылы құлаққа өтетін түтікшені бітейді, сол жерде ірің жиналып, құлақтың дабыл жарғағын теседі. Содан есту қабілеті төмендейді. Егер науқастың халі отаға жараса, мұны емдеуге болады.
– Операцияны қай жаста жасаған тиімді әрі қаншалықты нәтижелі болады? Отадан кейін науқас толық ести ала ма?
– Хирургияда әрқашан қауіп бар. Отадан бұрын барлық науқасқа талдама тағайындаймыз. Сондай-ақ операцияға дейін ешбір көрініс бермеген, ота кезінде асқынатын қосымша жағдайлар туындауы мүмкін. Бұдан өзге, отадан кейін науқас ұзақ мерзімде қалай күтінетініне де көп нәрсе байланысты.
Жалпы алғанда, еліміздің медицинасы жоғары деңгейде. Әсіресе, орталық қалаларда өте жақсы дамып келеді. Алматы, Астананың дәрігерлері көбіне өз қаражатына шетелдерде білімін толықтыруға, оқуға тырысады. Көбі ағылшын тілін біледі. Еліміздің кез келген ауруханасында ең сезімтал миллиметрлік жасушаларды тексере алатын заманауи жабдықтар бар. Онымен жұмыс істейтін сауатты мамандар да бар. Ал халық сабылып ем алуға Өзбекстанға барады, бірақ біздегідей аппаратура онда жоқ. Елімізде медициналық маркетинг ақсап тұр, пиар жоқ.
– Елімізде МӘМС аясында көрсетілетін қызметтерді шетелдік тәжірибемен салыстыруға келе ме? Бұл тұрғыда дәрігердің жауапкершілігі қандай деп ойлайсыз?
– МӘМС деген негізінен халыққа салынған салықтың бір түрі, оны дәрігерлер де төлейді. Мемлекет пен сақтандыру компаниясы арасындағы келісімшарт болғандықтан, науқастарға МӘМС аясында қызмет көрсету ауруханаларға экономикалық тұрғыдан салмақ десек те болады. Бағдарлама шеңберінде қаншама науқас тегін ем алады, бірақ ешқашан риза болмайды. Адам денсаулығы – әуел баста тегін берілген дүние. Жұрт оны ақшамен құртады. Мысалы, хирургияға көп жағдайда адам денсаулықты құртып болған соң келеді. Дұрыс ұйықтамайды, дұрыс тамақтанбайды, ішімдік ішеді, денсаулыққа немқұрайды қарайды.
– Медицина саласындағы білікті мамандар неліктен шетелдерге кетіп жатыр? Салада кадр тапшылығы бар ма?
– Білікті мамандардың шетелге кету себебі – айлық аз. Сосын дәрігердің еңбегі бағаланбайды. Мемлекеттік ауруханаларда істейтін дәрігерлердің, әсіресе емханаларда жұмыс істеп жатқан дәрігерлердің жұмысы ауыр, жүктеме көп. Жастар ауылды жерге барғысы келмейді. Барғанымен, мемлекет тарапынан уәде етілген көмектер уақытында толық берілмейді. Осындай себептерге байланысты кадр тапшылығы бар. Ауыл медицинасының бүгінгі халі алаңдатып тұрғаны шындық.
Ал ауыл адамдарына берілетін квота әлі шешімін толық таба қоймаған мәселелердің қатарында. Бүкіл республика бойынша квота алуда басқасын айтпағанда, лордың өзінде проблемалар бар. Жыл сайын елде құлақ-мұрын аурулары бойынша 18 мыңнан аса хирургиялық операция жасалады. Науқастар санының көптігіне байланысты 1-1,5 жыл уақыт кезекте тұрады. Оның үстіне, бұл салада маман қат. Қазақстанда 1 400-дей лор дәрігер бар. Астананың өзінде екі орталықтың ғана операция жасауға әлеуеті жетеді.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Тілекгүл Есдәулет
