Облыста жат ағыммен күрес, дәстүрлі дінді насихаттау, жастармен жұмыс және діни сауаттылықты арттыру бағытында атқарылған іс көп. Осы орайда біз Атырау облыстық Дін істері басқармасының басшысы Қаһарман Мұсаевпен сұхбаттасқан едік.
– Қазір Атырау облысындағы діни ахуалды қалай сипаттайсыз? Жалпы жағдай тұрақты ма?
– Иә, бүгінде Атырау облысындағы діни ахуал тұрақты. Бұған дейінгі жылдары аймақта діни экстремизм мен радикализм белгілері байқалған кезеңдер болғаны рас. Алайда соңғы жылдары атқарылып жатқан кешенді профилактикалық, ақпараттық-түсіндіру жұмыстарының нәтижесінде ахуал айтарлықтай жақсарды. Қоғамда келісім, дінаралық және ұлтаралық татулық сақталып отыр. Бұл – тек мемлекеттік органдардың емес, сонымен қатар діни бірлестіктер мен азаматтық қоғам институттарының да бірлескен жұмысының нәтижесі.
– Өңіріміз еліміздің шекаралық аймағында орналасқан. Бұл фактор діни ахуалға қалай әсер етеді?
– Рас, Атырау облысы географиялық тұрғыда шекаралық аймақта, Каспий теңізі арқылы халықаралық қатынасқа да ашық. Кеңес кезеңінен кейінгі уақытта Кавказ аймағынан қоныс аударған халықтардың әсері байқалды. Соның ішінде дінге қатысты өзге бағыттағы сенімдер мен көзқарастар да бірге келген болатын. Алайда қазір Қазақстан – ислам дінінің Әбу Ханифа мәзһабын ұстанатын, зайырлы мемлекет. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы осы дәстүрлі мектептің ұстанымына негізделіп қызмет атқарады. Облыс тұрғындарының басым көбі осы бағытты ұстанады.
Атырау қаласындағы Хиткрай секілді шағынаудандарда кейбір өзге мәзһаб өкілдері де бар. Бірақ олардың барлығы ислам шеңберіндегі мәзһабтар болып саналады, сондықтан айтарлықтай қауіп төндіріп отырған жағдай жоқ. Қоғамда тұрақтылық сақталған.
– Ал жат ағым өкілдерінің саны жөнінде нақты мәлімет бар ма?
– Бүгінде облыста шамамен 4000-ға жуық адам дәстүрлі емес діни көзқараста жүргені анықталды. Бұл мәліметтерді көбіне олардың жақындары – ата-аналары, жұбайлары немесе әріптестері жеткізеді. Әрине, бұл – алаңдаушылық тудыратын көрсеткіш. Бірақ кейінгі жылдары осы бағытта жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде көптеген азамат дәстүрлі бағытқа қайта оралып жатыр. Мысалы, 2025 жылдың алғашқы он айында 200-ге жуық адам дәстүрлі исламға бет бұрды. Олардың арасында жастар, жасөспірімдер, әйелдер де бар.
– Атырауда қанша діни бірлестік тіркелген және олардың бағыты қандай?
– Облыс көлемінде 70-ке жуық діни бірлестік ресми түрде тіркелген. Олардың басым бөлігі ислам бағытындағы мешіттер мен қоғамдық ұйымдар. Сонымен қатар аздаған санмен христиандық (православие, католик) және протестанттық бағыттағы ұйымдар да жұмыс істеп келеді. Барлық бірлестік заңнамаға сәйкес қызмет атқарып жатыр, олардың қызметі үнемі бақылауда.
– Қоғамда жиі талқыланатын мәселелердің бірі – бет тұмшалау. Бұл бойынша еліміздің заңнамасында не делінген?
– «Құқықбұзушылықтың алдын алу туралы» заңға сәйкес, қоғамдық орындарда адамның бет-әлпетін толық жауып тұратын киім киюге тыйым салынған. Бұл – діни сенімге қысым емес, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шарасы. Қоғамдық орындарға аялдамалар, қоғамдық көліктер, мемлекеттік мекемелер, сауда орталықтары жатады. Ниқаб, паранжа, тіпті медициналық бетперде адамның тұлғасын тануға кедергі келтіретін элементтердің қатарына жатады. Бұл мәселе бойынша түсіндіру жұмыстары тұрақты түрде жүргізіліп келеді. Қыркүйек айында ғана біз базар сияқты ірі қоғамдық орындарда облыс бойынша 20-ға жуық кездесу өткіздік.
– Жастардың шетелде діни білім алуы – тағы бір маңызды тақырып. Бұл бағытта қандай реттеу бар?
– Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жолдамасымен Атыраудан шетелге оқуға кеткен студенттердің саны бүгінде 30-40 шамасында. Бұл – ресми, сенімді бағыт. Ал өз бетімен, бейресми діни оқу орталықтарына кеткендердің дипломдары Қазақстанда заңды түрде танылмайды. Көбі тіл үйрену курстары аясында 3-6 ай ғана білім алады. Кейін елге оралып, діни ұстаз ретінде дәріс беруге тырысатындар бар. Бұл – өте қауіпті үрдіс. Мұндай «шәкірттер» көбіне араб тілін де жетік меңгермейді, сондықтан білім сапасы төмен. Мысал ретінде айтар болсақ, Мысырда заң қабылданған – ата-анасының қарауынсыз жүрген балалар полиция тарапынан елге қайтарылады. Бұл халықаралық тәжірибе еліміздегі қауіпсіздікті сақтауға өз үлесін қосады деп сенемін.
– «Жусан» гуманитарлық операциясы аясында Атырау облысына қанша адам қайтарылды? Оның ішінде қанша бала бар? Жалпы, ол азаматтарды қоғамға бейімдеу жолында қандай жұмыстар атқарылып жатыр?
– «Жусан» операциясы мемлекетіміздің үлкен гуманитарлық қадамы болды. Қазақстанға «Жусан» операциясынан 607 азамат оралды, олардың ішінде 37 ер адам, 157 әйел және 413 бала бар. Соның ішінде үш жетім бала да болды.
Бүгінде «Жусан» операциясы арқылы елге қайтарылған атыраулықтар саны – 30-ға жуық әйел және 60-тан астам бала. Тамыз-қыркүйек айларында қақтығыс аймағына барып, жазасын өтеген екі әйел азаматша бостандыққа шықты. Қазір олармен, сондай-ақ олардың балаларымен, отбасымен арнайы мамандар тұрақты жұмыс жүргізуде. Балалардың бір бөлігі туыстарының қамқорлығына алынды, ал жақындары жоқ балалар Атыраудағы «Шаңырақ» балалар үйінде тәрбиеленіп жатыр.
– Жастар арасында дінге қызығушылық деңгейі қандай?
– Жастар арасында дінге деген қызығушылық артқаны байқалады. Біз жақында облыс көлемінде әлеуметтік зерттеу жүргіздік, оған 2000-ға жуық адам қатысты. Нәтижесінде, 80 пайыздан астамы дінді қолдайтынын, өздерін мұсылман ретінде санайтынын айтты. Иә, олардың бәрі діни рәсімдерді толық орындай бермейді. Бірақ дінге құрметпен қарайды. Жастардың көпшілігі рухани ізденісте. Қазір материалдық қажеттіліктер толық қамтамасыз етілсе де, рухани бостық бар. Бұл – оларды дінге жетелейтін фактор.
– Ал жастардың діни сауаттылы-ғы бұрынғыға қарағанда қандай деңгейде?
– Соңғы 10 жылмен салыстыра қарасақ, бүгінгі жастар діни тұрғыдан әлдеқайда сауатты. Олар кез келген ақпаратқа сын көзбен қарайды, сұрақ қоя біледі, дәлел талап етеді. Яғни, соқыр сенімге емес, парасатпен түсінуге ұмтылады. Түрмеде отырғандардың көпшілігі кейіннен: «Біз бір адамның сөзімен ғана жүріппіз, өзіміз ізденбеппіз» деп өкініп жатады. Бұл – діни білімнің терең әрі жүйелі болуы қажеттігінің дәлелі.
– Дінге қызыққан балаға ата-анаға қандай кеңес айтар едіңіз?
– Пайғамбар хадисінде: «Әр бала мұсылман болып туады» делінген. Яғни, оның әрі қарай қандай бағытта тәрбиеленетіні ата-анасына байланысты. Егер бала дінге қызықса, оны шектемей, керісінше, дұрыс бағыт көрсету керек. Мешітке, діни басқармаға апарып, сауатты мамандармен жолықтырған жөн. Себебі тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, – дейді әл-Фараби. Сондықтан діни тәрбиені рухани және ұлттық құндылықтармен ұштастыра отырып беру қажет.
Қорыта айтқанда, Атырау облысында діни ахуал тұрақты, бірақ бақылауды әлсіретуге болмайды. Жат ағыммен күрес, жастарды діни тұрғыдан дұрыс бағыттау, шетелде білім алып келгендермен жұмыс өзекті міндеттердің қатарында. Ең бастысы – діни сенімді адамзаттық құндылықтармен үйлестіру, зайырлы қоғам қағидаттарын сақтау.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Баян ЖАНҰЗАҚОВА
