Соңғы жылдары ересектер арасында домбыра үйренуге қызығушылық артып келеді. Бірі балалық арманына қайта оралғысы келеді, бірі күй арқылы тыныштық табады, енді бірі ұлттық музыканы тереңірек сезінгісі келеді. Алайда өздігінен арнайы мұғалімсіз үйренудің де өз қиындығы бар: ұстаздың бағыт-бағдары болмаған соң, көп адам алғашқы айда-ақ тоқтап қалады. Сондықтан өзіміздің тәжірибемізді пайдаланып, бірнеше кеңес беруді жөн санадық.
Айта кетерлігі, бұл мақала домбыра тартуды енді ғана қолға алған ересек адамдарға арналған. Себебі ересек үйренушінің ойлау жүйесі, уақыты мен сабыр деңгейі баладан өзгеше, сондықтан оған басқа тәсіл, басқа көзқарас қажет. Мұндай жағдайда ең басты кедергі – уақыттың аздығы емес, дұрыс бағыттың болмауы.
Көпшілік бір қарағанда ұсақ көрінетін, бірақ нәтижеге тікелей әсер ететін қателіктерге жиі жол береді. Ал егер осы қателіктерді ерте байқап, болдырмауға тырысса, әр адам өз әуенін таза, сенімді әрі шынайы етіп орындай алады. Төменде домбыраны өздігінен үйреніп жүргендердің арасында жиі кездесетін бес негізгі қателік пен олардан сақтану жолдары қарастырылады.
1. Бұраудың дұрыс болмауы. Домбыра үйренудегі ең алғашқы және ең маңызды қадам – бұрау. Көп адам бұл кезеңге жеңіл қарап, «шамамен дұрыс сияқты» деп ойлайды. Бірақ дәл осы ұсақ немқұрайлық кейін үлкен қиындыққа әкеледі. Дұрыс бұралмаған аспапта ешқандай күй таза шықпайды: саусақ дұрыс басылса да, дыбыс бұлыңғыр естіледі. Ал бұл жаңадан үйренушінің құлағын да, сенімін де тез шаршатады.
Домбыраның құлақ күйі – оның жан дауысы. Ол дұрыс келтірілмесе, тіпті мінсіз орындалған күйдің де әсері жоғалады. Сондықтан ең алдымен аспаптың үнін дәл баптауға үйрену қажет. Бүгінде электронды тюнермен бұрауды келтіру оңай болғанымен, кейін құлақ арқылы ажыратуды да жаттықтыру маңызды. Себебі күйдің тазалығы мен орындаушының музыкалық естуі бір-бірімен тығыз байланысты.
Тіпті, бұрауды өз бетіңізше келтіре алмасаңыз, домбыра тартатын адамнан немесе ұстаздан бір рет дұрыстап баптатып алыңыз. Бұл – кейінгі үйрену барысына үлкен көмек. Есіңізде болсын, егер дыбыс таза шықпаса, кінәні қолыңыздан емес, алдымен бұраудан іздеңіз. Күйдің сазы мен сезімі тек дәл бұралған аспаптан ғана туады.
2. Репертуарды, яғни үйренгісі келетін күйді дұрыс таңдамау. Өздігінен үйреніп жүрген ересек адам үшін ең жиі кездесетін қателіктің бірі – бастапқыда тым күрделі күйді таңдауы. Көпшілікке әсерлі, таныс немесе сүйікті шығарма бірден тартқысы келеді. Бірақ мұндай күй көбіне орындаушылық тұрғыдан жоғары деңгейлі шеберлікті талап етеді. Ал алғашқы кезеңде мұндай қадам адамның қызығушылығын емес, керісінше сенімін жояды.
Күй үйрену – марафон, жарыс емес. Алғашқы мақсат – тез үйрену емес, дұрыс үйрену болуы тиіс. Сондықтан әуелі қарапайым ырғақты, қол қимылдарын қалыптастыратын, дыбысты таза шығаруға көмектесетін күйлерден бастаған жөн. Мысалы, халық күйлері мен қысқа құрылымды шағын пьесалар – орындаушылық мәдениетті қалыптастырудың ең сенімді жолы.
Күй таңдауда тағы бір жиі қате – өз деңгейін бағаламау. Кейде адам өз құлағына әдемі естілген күйді «жеңіл шығар» деп ойлайды, бірақ үйренуге кіріскенде қол үйлесімі мен қағыстың күрделі екенін кеш түсінеді. Әрине, домбыра тартып үйренуде тоқтап қалмаңыз. Қиындығын мойындап, бірақ бір саты төмен деңгейдегі шығармаларға ауысып, тәжірибе жинақтап алсаңыз, әлдеқайда ұтымды болмақ.
3. Оң және сол қолдың үйлесімсіздігі. Домбыра тартуда ең жиі кездесетін техникалық қиындықтың бірі – оң және сол қолдың үйлеспеуі. Әсіресе, өздігінен үйреніп жүрген адамдарда бұл қате жиі байқалады. Бір қол дыбыс шығаруға тырысса, екіншісі пернені басуға асығады, соның салдарынан дыбыс шала естіледі, ырғақ бұзылады, күйдің табиғаты жоғалады.
Домбыра – екі қолдың тіл табысу өнері. Егер біреуі асығып, екіншісі кешіксе, күйдің мәні де жоғалады. Сондықтан алғашқы кезеңде басты мақсат – саусақ қимылын емес, екі қолдың үйлесімін сезіну болуы тиіс. Қағысты баяу орындап, дыбыстың нақты шығу сәтін бақылау – үйлесімділікті қалыптастырудың ең тиімді тәсілі.
Екі қолды бір уақытта емес, кезекпен жаттықтыру да пайдалы: алдымен қағысты бөлек, кейін саусақтардың қозғалысын жеке үйреніңіз. Кез келген күйді асықпай тартып, екі қол бір ырғақта жұмыс істей бастағанын байқағанда ғана аздап жылдамдық қосуға болады. Сонда ғана сіз тартқан күйдің әуені анық шығады.
4. Күйдің шығу тарихын білмей орындау. Мына бір қателікті көп адам елей бермейді. Бірақ оның әсері өте үлкен. Көпшілік күйді нота немесе бейнеролик арқылы үйренеді де, оның тарихына назар аудармайды. Ал күй – жай әуен емес, ол белгілі бір оқиға, көңіл күй, тіпті адамның жан айқайы. Егер орындаушы күйдің мазмұнын сезінбесе, онда ол тек дыбыстар тізбегін ғана ойнайды. Мұндай орындауда шынайылық пен эмоция болмайды.
Күйдің шығу тарихын білу – оны түсініп тартудың кілті. Мысалы, «Ерке сылқым» мен «Адай» күйлері техникалық тұрғыдан ұқсас көрінуі мүмкін, бірақ мазмұны жағынан екі түрлі әлем. Бірі – нәзік сезім мен терең ойдың үні болса, екіншісі – ерліктің, қайсар рухтың символы. Осы айырмашылықты сезіну күйге жан бітіреді.
Сондықтан жаңа күйді үйренбестен бұрын, оның шығу тарихын, авторын және қандай жағдайда туғанын зерттеп алған жөн. Бұл күйге деген құрметті арттырып қана қоймай, орындаушының әр дыбысты шынайы жеткізуіне көмектеседі.
5. Күнделікті жаттығуда жүйесіздік. Домбыраны өздігінен үйренушілердің көпшілігі алғашқы апталарда үлкен қызығушылықпен кіріседі де, кейін жаттығу уақытын жиі өткізіп алады. Ал дәл осы тұрақсыздық – ең басты кедергі. Музыкалық есте сақтау мен саусақ икемі тек жүйелі қайталау арқылы қалыптасады. Егер үзіліс көп болса, дене де, құлақ та бұрынғы дағдысын ұмытып қалады.
Жаттығуда нәтиже көру үшін ұзақ уақыт емес, тұрақтылық маңызды. Күніне 15-20 минут қана болса да, күн сайын домбыра ұстап отыру қажет. Ал аптасына бір рет бірнеше сағат ойнау керісінше, жүйелілікті бұзады. Өйткені музыка – бұлшық ет пен естудің бірлескен дағдысы, ол тек қайталану арқылы бекиді.
Домбыра – асыққанды емес, табандыны ұнатады.
Домбыра үйрену тек саусақ пен қағысты меңгеру емес, ол – тыңдау, түсіну және біртіндеп жетілу жолы. Ересек адам үшін бұл үдеріс сабыр мен тұрақтылықты талап етеді. Маңыздысы – қателік жасамау емес, оны ерте байқап түзете білу. Егер бұрауы дұрыс, күйі өз деңгейіне сай, екі қолы үйлескен адам күйдің мәнін түсініп, күн сайын аз-аздан жаттығып отырса, нәтижеге міндетті түрде жетеді.
Назар аударыңыз: Бұл мақала авторлық құқықпен қорғалған. Мәтіннің толық нұсқасын көшіру, тарату немесе басқа басылымдарға жариялағанда авторын көрсетіп, Аikyn.kz сайтына белсенді гиперсілтеме беру міндетті . Мақаланың жекелеген бөліктерін пайдаланғанда да осы талап сақталуы тиіс.