Бұл спектакль – Ермек Аманшаевтың әйгілі «Қыр астындағы сол бір ғажайып әлем» әфсанасының желісіне негізделген шығыстың асыл туындысы. Ал режиссерлік тізгінді Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Нұрқанат Жақыпбай ұстаған. Өзінің айрықша режиссерлік қолтаңбасымен ол спектакльге терең мағына мен заманауи сахналық көркемдікті дарыта білді. Қойылымның жаңашылдығы – оны эпикалық үлгіде сахналағанында. Алғаш рет бұл шығарма бірнеше жылдар бұрын қойылған болса, бұл жолы бастапқы мәнерін сақтауға тырысқанымен эпикалық үлгіде жаңғырған.
«Мың бір түн» қойылымының көрерменге басты айтқысы келген ойы – қиял-ғажайып әлемге шектен тыс ерік бермей, шынайылықпен өмір сүру. Ендеше «Мың бір түн» – жай ғана қойылым емес, сондай-ақ жан мен жүректің, билік пен махаббаттың, сенім мен құпияның сахнадағы шайқасы.
– Бұл шығарма осыдан 20 жыл бұрын Алматыдағы Ғабит Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрында қойылған еді. Уақыт өте келе, осы туындыны жаңа қырынан, бүгінгі заманға бейімдеп, Жастар театрының сахнасына қайта әкелуді жөн санадым. Бұл театрдың актерлік құрамы мен шығармашылық әлеуетіне сенгендіктен, мүлдем өзгеше режиссерлік көзқараспен қойып отырмын. Бұрын комедияға жақын қойылым болса, бұл жолы терең философиялық мәнге, көрерменді ойға жетелейтін астарлы драмалық бағытқа ден қойдық, – дейді Нұрқанат Жақыпбай.
«Мың бір түн» қойылымын басқа қойылымдардан ерекшелейтін бірнеше тұстары бар. Ең біріншісі, шығарманың эпикалық кейіпке енуі. Басты кейіпкердің өміріндегі бір ғана маңызды оқиға арқылы көрермен шығарманың астарындағы басты мәселеге назар аударып, саралайды. Екіншісі, философиялық тұрғыдағы сұрақ: «сүріп жатқан өмірім түсім бе әлде өңім бе?» деген қиял мен шындықтың арасындағы адамзаттық классикалық қақтығысты байқауға болады. Ал үшіншісі, атауымен заманауи бағыттағы өмірді көрсете білуі. Қиял мен шынайылықтың аражігін ажырата алмай жүрген адам бейнесін осы туынды суреттейді. Басты кейіпкер Әбілқасан ұйықтап жатып, тылсым құдіреттің күшімен билеуші Харун Ар-Рашидтің кейіпінде оянады. Әбілқасан – мінезі өте ашық, аңқау, қиялға ерік беретін кейіпкер. Билеушінің рөліне еніп, айналасындағы барлық болып жатқан шынайылықты көзі көрмейді. Өзінің жұбайы Зухраға да мінезін көрсетеді. Жанындағылар болса оны жын ұрды деп ойлап, жындыханаға еріксіз қамап қояды. Жындыхана басшысының өзін соңында қамап қойып, ол жерден қашып шыққанда шынайы билеуші Харун Ар-Рашидпен жүздеседі. Сол кезде басты кейіпкер шынайылықпен бетпе-бет келеді. Бұл қойылымның сюжеті де Әбілқасан сияқты шынайы өмірмен емес, қиялмен өмір сүріп айналасындағыларға қаншама зардабы мен кесірін тигізетінін білмейтін өмірдегі адамдардың сыртқы бейнесін көрсетуге негізделген. Қойылымдағы балетмейстердің жұмысы, музыка, композициялар, сахналық шешімдер мен қосымша реквизиттер де үйлесімді таңдалған.
«Мың бір түн» қойылымы – терең ой мен тек әдемі сахналық жұмыс қана емес, бүгінгі қоғам үшін маңызды ой тастайтын, рухани азық бола білген туынды. Театр ұжымы көркемдік деңгейі жоғары қойылымды ұсыну арқылы қазақ театр өнерінің мәртебесін тағы бір биікке көтерді.
Абылайхан ДҮЙСЕНБЕК,
ЕҰУ студенті
