Адамзат тарихына үңілсек, барлық өркениет өз бастауын өзен-көлдің, теңіз-мұхиттың жағасынан алған. Ніл жағалауындағы Мысыр, Ефрат пен Тигр бойындағы Месопотамия, Сыр мен Әмудария төңірегіндегі ежелгі өркениеттер – соның айғағы. Алайда табиғат сыйлаған осы бір игілік кейде тілсіз жауға айналады. Су тасқыны, дамбының жарылуы, сел, дауыл кезіндегі теңіз толқыны мыңдаған адамның өміріне қауіп төндіріп, елді мекендерге орасан зиян тигізіп жатады. Міне, дәл осы тілсіз жаудың тығырығынан шығуға ұмтылған жастардың бір күні жайлы қазақстандық Qaitadan фильмі жарыққа шықты.
Фильм алғашқы минуттарынан-ақ көрерменді өзіне тартып әкетеді. Экшнге толы кадрлар, дамбының күзетшісі неміс атаның бейнесі – шетелдік блокбастерлерді еске түсіргендей әсер қалдырды. Ал цементтің қақ ортасынан жарылған 3D кадр техникалық жағынан да, көркемдік тұрғыдан да ерекше шешім болып шыққан. Көрерменді фильм басталмай жатып селт еткізетіні де сондықтан. Qaitadan тек оқиға желісімен ғана емес, визуалды қуатымен де баурайды. Режиссер қарапайым өмірдің өзінен үлкен экранға лайық терең көріністерді таба білген. Кейіпкерлердің ішкі әлемі, тағдыр тауқыметі, өмірлік таңдау сәттері шынайы суреттелген. Әр диалог – бүгінгі қоғамға ой салады, әр көрініс – көрерменнің жүрегіне жақын. Фильм ұлттық бояуды да, заманауи тәсілді де шебер үйлестіре алған. Бұл – қазақ киносының жаңа белеске көтерілгенін көрсететін еңбектердің бірі.
– Қазіргі фильмдерден статикалық кадрлар мен ұзаққа созылған диалогтерді көп көре бермейсіз. Өйткені ондай жағдайда көрермен қолындағы телефонын шұқылап, назарын басқа жаққа аударып кетеді. Сол себепті қазіргі фильмдер формасы жағынан өте тартымды, динамикасы қарқынды, диалогтері қысқа әрі нұсқа, сюжеттік бұрылыс өте көп, мазмұнды болуға тиіс. Бұған маркетингтік тұрғыдан тартымды болуды тағы қосыңыз. Мәселен, былтырғы Оскар сыйлығын алған «Анора» фильміне зер салар болсаңыз, фильмнің 140 минуты, 140 TikTok екеніне көз жеткізесіз, – дейді туындының продюсері Жалын Тілеуберген.
Шығармашылық топ Qaitadan фильміне кірісер алдында осы бір факторларды саралап, есепке алуға тырысқан. Сондықтан фильмдегі дамбының жарылуы мен «уақыт ілмегі» әдісі, яғни бас кейіпкердің бір күн ішінде қалып кетуі, көрерменнің назарын аудартатын форма. Жалпақ тілмен айтқанда, айсбергтің көзге көрінетін беті ғана.
– Осы бір қарқынды, үрейлі әрі қызықты форманың астарына біз көп мағына салуға тырыстық. Яғни, көрермен визуалды тұрғыдан тартымды, сюжеттік бұрылысы көп, өте қарқынды фильмді тамашалап отырып, саналы түрде тек қазақ қоғамы түсінетін шетін мәселелерді байқайды. Өйткені біз бұл фильмге көпқабатты мағына таңуға тырыстық. Осы бір ерекшелікті көрермен байқайды деп үміттенеміз, – дейді Жалын Тілеуберген.
Бас кейіпкер – қалада өскен Рауан. Ол ҰБТ-дан сүрінген соң, ата-анасы сабақ болсын деген оймен оны шалғайдағы ауылға жібереді. Бастапқыда бұл әдеттегі жазғы демалыс секілді көрінген. Алайда тағдыр оны күтпеген сынаққа жетелейді. Кенет Рауан бір күннің тұзағына түсіп қалады: күн сайын таң атады, бәрі қалыпты басталады, бірақ әр кештің соңында дамбы қирап, ауылды апат жайлайды. Уақыт ілмегі оны қайта-қайта сол күнге әкеліп тастайды. Қорқыныш пен шарасыздыққа бой алдырған кейіпкер бірте-бірте бұл сынақтан өту үшін тек өзін емес, тұтас ауылды құтқаруы қажет екенін түсінеді. Әр қайталанған күн Рауанға жаңа сабақ береді. Ол адамдарға сенуді, жауапкершілікті мойнына алуды, тіпті өз қателіктерімен бетпе-бет келуді үйренеді. Баяғы қаланың ерке баласы енді өмірдің нағыз мәнін түсінген азаматқа айналады. Фильм режиссері және сценарий авторы Думан Еркімбектің айтуынша, бұл әлеуметтік желіде көп адам айтқандай, жамандық шақыратын фильм емес. Керісінше, әр қателіктен сабақ алуға үндейтін туынды.
– Фильмнің идеясы маған 2020 жылы келді. Сол жылы Алматы облысындағы Күрті ауылында бір түсірілімде жүргенбіз. Ауылдың шетінде үлкен дамбыны көріп, «егер жарылып кетер болса, ауылдың түгі қалмайды ғой» деген ой келді. Ақыры осы идеяны дамыта келе, Qaitadan-ның сценарийін жазып шықтық, – дейді Думан Еркімбек.
Фильм Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының көмегімен түсірілді. Басты рөлдерде отандық жас актерлер Жасұлан Көпберген, Ермек Шынболатов және Шұғыла Ешенова ойнайды. Екінші планда Алмат Сақатовты, Ержан Нұрымбетовты және Әшім Ахметовты көруге болады.
– Фильм – жас режиссер Думан Еркімбектің дебюттік туындысы. Әркім өз дәуірінің кейіпкері. Қоғам, адам, апат, жеңіс… Кинода әдемі үйлескен! Бүгінгі көрермен өз бейнесін көрді, іздегенін тапты, сәтсіздігін жеңді, мақсатын орындады. Елді апаттан аман алып қалудың жолын тапты. Өз жолымен, өз таңдауымен тапты. Жастарға жігер беретін, жастардың дауысы естілетін осындай жобалар керек. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығына үлкен жауапкершілік жүктегенін білеміз. Алдағы уақытта да орталық питчингтен өткен киножобаларға кеңінен жол ашып, жаңа есімдерді, талантты жас режиссерлерді танытатынына сенеміз, – дейді белгілі жазушы, драматург Роза Мұқанова.
Бұл алғашқы отандық катастрофалық фильм болғандықтан, түсірім жұмыстары да оңайға соқпапты. Ауқымды декорацияларды тұрғызу, су тасқынын бейнелейтін компьютерлік графика жасау секілді күрделі жұмыстарды атқаруға тура келген. Су басатын ауылды салудың өзіне үш ай уақыт кеткен. Осындай қолды байлайтын, техникалық тұрғыдан ауыр дайындықтың өзі көп күш пен уақытты талап етеді. Жалпы алғанда, Qaitadan фильмінің идеясы туғаннан бастап, дайын туынды ретінде көрерменге жол тартуына дейін тура бес жыл уақыт кеткен.
– Эвакуация мен бөгеттің жарылу көріністерін түсіру оңай болған жоқ – оған 300-ден астам массовка, ондаған дрон және екі ірі түсірілім тобы тартылды. Жалпы, өте масштабты, техникалық тұрғыдан қиын жоба болғандықтан, әрбір түсірілім күні сынаққа толы болды. Әлбетте, бұл жұмыстарды атқару оңай болған жоқ. Дегенмен жұмыс тобының жобаға деген сенімі мен ауызбіршілігінің арқасында бәрін өткердік. Ең бастысы – көрерменге сапалы, ой саларлық терең туынды ұсынғымыз келді. Қалғанын халық бағалайды, – деп қорытындылады фильмнің бас продюсері Жалын Тілеуберген.
Иә, Голливудта да бір күннің қайталануы жайлы түсірілген фильмдер бар. Мәселен, Groundhog Day (Таңғы ызғар күні), Edge of Tomorrow (Ертеңгі күн шебінде) сияқты туындылар көпшілікке жақсы таныс. Дегенмен, «Қайтадан» фильмі тек уақыттың ілмегіне түскен кейіпкер тағдырын емес, қазақы болмыс пен ауыл тіршілігін, ұлттық құндылықтарды қатар өріп көрсетеді.
Егер шетелдік картиналарда басты назар көбіне соғыс, фантастика немесе комедияға аударылса, Qaitadan қарапайым ауыл өмірін арқау етеді. Қала баласы Рауанның тағдыры арқылы фильм көрерменге үлкен философиялық ой тастайды. Себебі өзіңді ғана емес, айналаңды, тіпті тұтас қоғамды құтқаруға ұмтылу – әр адамның міндеті.
Кербез ЕСІМ
