Zmescience.com сайты жариялаған талдау мақаласы негізінде Aikyn.kz мемлекеттік бақылаудың пайдалы және қауіпті тұстарын түсіндіреді.
АҚШ үкіметі жекеменшік технологиялық компаниялармен келісімшарттарға қол қойған кезде, оның толық мәліметтері сирек жарияланады. Алайда соңғы он жылда Palantir Technologies компаниясы үкіметтік келісімшарттарының ауқымы мен көлемі арқасында көп назарға ілікті.
Palantir-дің Foundry және Gotham атты екі негізгі платформасы бар. Foundry – жекеменшік корпорациялар үшін жаһандық операцияларды қолдауға арналса, Gotham «жаһандық шешім қабылдаудың операциялық жүйесі» ретінде ұсынылып, негізінен мемлекеттік органдарда пайдаланылады.
Gotham – полицияға, ұлттық қауіпсіздік қызметтеріне, денсаулық сақтау департаменттеріне және өзге мемлекеттік мекемелерге арналған тергеу платформасы. Оның мақсаты қарапайым. Федералды агенттіктердің барлық деректерін ұсақ компоненттерге бөліп, кейін қайта біріктіреді. Gotham жай ғана деректер қоры емес, ол – әртүрлі мекемелердегі, түрлі форматтағы фрагменттелген деректерді іздеуге ыңғайлы біртұтас жүйе.
Бұл бағдарлама құқық қорғау органдарына деректерді біріктіріп, адамдардың профильдерін жасауға, әлеуметтік желілерін картаға түсіруге, қозғалысын бақылауға, физикалық сипаттамаларын анықтауға және қылмыстық тарихын зерттеуге мүмкіндік береді. Мысалы, қылмыстық топтың мүшесін қамау журналдары мен көлік нөмірін оқу құрылғылары арқылы іздеу немесе белгілі бір аймақтағы иммиграциялық статусы бар адамдарды анықтау.
Қорғаныс министрлігі барлау және жасанды интеллектке негізделген деректерді талдау үшін Palantir-мен миллиардтаған долларлық келісімдер жасаған. Фото msn.com сайтынан алынды
Gotham-ның тиімділігі талассыз. Бұрын бірнеше апта талап ететін тексерулер қазір бірнеше сағатта орындалуы мүмкін. Алайда бұл мемлекеттік органдар мен азаматтар арасындағы қарым-қатынастың тепе-теңдігін өзгертуде.
Palantir-дің үкіметпен жұмыс істеуі саяси жағынан үлкен сұрақтар туғыза бастаған. Мысалы, АҚШ-тың Иммиграциялық және кеден қызметі Palantir-ге 200 миллион доллардан астам қаражат жұмсап, саяхат тарихы, визалық деректер, биометрикалық деректер және әлеуметтік желі ақпаратын біріктіру үшін пайдаланады.
Қорғаныс министрлігі барлау және жасанды интеллектке негізделген деректерді талдау үшін компаниямен миллиардтаған долларлық келісімдер жасасты. Сондай-ақ, Ауруларды бақылау орталықтары, Салық қызметі және Нью-Йорк полициясы секілді жергілікті мекемелер де Palantir-мен жұмыс істейді.
Бұл интеграция Palantir-ді жай бағдарламалық жасақтама жеткізушіден гөрі, мемлекеттік басқарудың серіктесіне айналдырған. Бірақ Gotham алгоритмдері құпия болғандықтан, қоғам да, сайланған шенеуніктер де олардың қалай жұмыс істейтінін біле алмайды. Ал бұл алгоритмдердің шешімдері депортация тізіміне енгізу немесе қауіпті тұлға ретінде белгілеу адамдардың тағдырына ықпал етеді.
Palantir-ді қолдаушылар оның ескірген IT жүйелерді жаңғыртып жатқанын айтады. Бірақ мемлекеттік басқаруда мұндай орталықтандырылған іздеу құралдары азаматтардың «жаппай профилін» жасауға жол ашады.
Егер мұндай жүйе саяси жағдай өзгерген кезде биліктің қолында болса, бүтін бір қауымдастықтарға жаппай бақылау жүргізу қаупі туындайды. АҚШ тарихында бұған мысалдар жеткілікті: 11 қыркүйектен кейін мұсылман қауымына жасалған бақылау, 1960 жылдары азаматтық құқық белсенділерін қудалау, Вьетнам соғысына қарсы наразылықтардың белсенділерін анықтау.
Бүгінде Gotham мұндай әрекеттерді әлдеқайда кең ауқымда және жылдам іске асыруға мүмкіндік береді.Қазіргі мәселе тек көп дерек жинауда емес. Басқару құрылымы өзгеріп, шешім қабылдау барған сайын интеграцияланған деректер платформаларына тәуелді болуында. Бұрын күдікке дәлелдер немесе куәгерлердің айғақтары қажет болса, енді алгоритмдер анықтаған үлгілердің өзі жеткілікті болуы мүмкін. Бұл «превентивті қауіпсіздік» логикасына сәйкес келеді: қылмыс жасалмай тұрып алдын ала әрекет ету. Бірақ бұл құқықтық кепілдіктерге қауіп төндіреді.
Palantir мен үкіметтің серіктестігі демократиялық жауапкершілікке қатысты күрделі сұрақтар туғыза бастады. Бұл құралдарды қалай пайдалану керегін кім шешеді? Бағдарлама қате шешім қабылдаса кім кінәлі болады?
Егер қатаң ережелер мен тәуелсіз бақылау болмаса, мұндай жүйелер азаматтық бостандықтарды шектей отырып, мемлекеттік басқарудың қалыпты құралына айналуы мүмкін.
Palantir-дің Gotham жүйесі жай ғана бағдарламалық жасақтама емес. Ол – заманауи басқарудың бейнесі. Қазір қабылданатын шешімдер болашақта қауіпсіздік пен адам құқығы арасындағы тепе-теңдікті ондаған жылдарға дейін анықтауы мүмкін.
Сараптама, зерттеу мақала, күнделікті өзекті ақпаратты «Айқынның» TELEGRAM арнасынан табасыз.
